Eer onze geest het ogenblik, dat het onze is, erkende, is
het ontsnapt. Met die woorden van Cyriel Verschaeve begint deze onterecht
vergeten klassieker binnen de Vlaamse literatuur. Eer Vlaanderen vergaat van
Jozef Simons is dé Eerste-Wereldoorlog-roman geschreven in de Nederlandse taal,
en dat nog wel met een uitgesproken Vlaams-nationalistische boodschap als kern
van het verhaal.
Het korte boekje is te verdelen in vier delen. Het eerste
deel schept de sfeer van het rustig vooroorlogs plattelandsdorpje 'Laardonk' waar het volk de terugkomst van de adellijke familie Van Laar viert. In dit
deel maken we kennis met Florimond van Laar, de oudste zoon. Hij raakt
begeesterd door een anti-elitaire preek van de kapelaan, en ontwikkelt al
spoedig Vlaamsgezinde sympathieën. Hij raakt bevriend met Jan Broeckx; een
Vlaamse knaap die studeert in Leuven. Samen met hem bespreekt Florimond over
grootse nationalistische idealen, en oefent hij zijn Nederlands.
In het tweede deel breekt dan de oorlog uit. Als Duitsland
België binnenvalt meldt Jan zich direct aan. Florimond blijft achter in
Laardonk. Als de Duitsers oprukken, vluchten de Van Laars samen met vele andere
Vlamingen naar Nederland. Een bijzondere passage over zijn tijd in 'Holland':
“En zoals hij vroeger Vlaanderen, Zuid-Nederland had ontdekt, zo ontdekte hij
thans Noord-Nederland, met zijn rijke en rijpe cultuur, zijn overbeschaving
zelfs”.
Ondanks deze nieuwe inspiratie en hoop voor de te vormen
Vlaamse natiestaat bleef hij hunkeren naar het front. Daar waar de actie
plaatsvond, die zelfs door de ontmoedigende brieven van Jan, niet aan
aantrekkingskracht verloor.
Het derde deel betreft dan ook Florimond zijn reis naar, en
belevenissen aan het front. Hij raakt er betrokken met de frontbeweging en
woont hun geheime, staatsgevaarlijke bijeenkomsten bij. De actualiteit aan
beide kanten van het front is er aan de orde van de dag. Florimond ontpopt zich
er als een radicale activist, die zijn sympathie voor August Borms niet onder
stoelen of banken steekt. Hij komt hierdoor ook in aanraking met de militaire
veiligheidsdiensten.
Het laatste deel speelt zich af in het België na de oorlog.
De Vlaamse Beweging was gebroken en beschimpt, gemarginaliseerd en vervolgd. Het
is een triest einde, doch met een strijdbare afsluiter. Meer kan ik natuurlijk
niet verklappen.
Eer Vlaanderen vergaat is voor de frontbeweging wat
Consciences De Leeuw van Vlaanderen is voor de Guldensporenslag. Die,
in tegenstelling tot de bekendere negentiende-eeuwse klassieker, weldegelijk is
geschreven door iemand die de historische gebeurtenissen meemaakte. Een jammer genoeg haast vergeten klassieker,
die door eigenlijk gekend zou moeten zijn door iedereen die zich Vlaming noemt.
Het is een verhaal van jeugdig idealisme, vergrauwd en verhard door
oorlogsgeweld. Het verhaal van trouw aan die idealen tot, en zelfs na, het
bittere einde.
Het verhaal kan voor iemand die niet zo vertrouwd is met
Kempisch taalgebruik ietwat moeilijk te volgen zijn. Zij het een werk
geschreven in 1922 door een man uit die regio. Toch is het de moeite die zulke
mensen moeten doen zeker waard.
Zwentibold
Beeld: Davidh820 via Wikimedia Commons, bewerkt door Speerpunt.